عوارض فیزیوتراپی در بارداری چیست؟

در دوران بارداری بدن دستخوش تغییرات فیزیولوژیکی و هورمونی زیادی می‌شود که دردهای عضلانی، کمردرد، مشکلات حرکتی و اختلالات کف لگن را به همراه دارد. در چنین شرایطی فیزیوتراپی به‌عنوان یکی از روش‌های غیر دارویی و کم‌خطر برای مدیریت این عوارض پیشنهاد می‌شود. بااین‌حال سوال مهمی که ذهن بسیاری از بانوان باردار و حتی متخصصان را به خود مشغول کرده این است: آیا فیزیوتراپی برای بارداری ضرر دارد؟ با ما تا انتهای این مطلب از وب‌سایت کلینیک دنیز همراه باشید تا به‌صورت تخصصی به بررسی عوارض فیزیوتراپی در بارداری بپردازیم.

عوارض فیزیوتراپی در بارداری؛ آیا مادر و جنین در خطر هستند؟

با وجود فواید متعدد این روش درمانی، برخی نگرانی‌ها در خصوص عوارض احتمالی آن نیز مطرح است. بسیاری از بانوان با این سوال مواجه هستند که: آیا فیزیوتراپی برای بارداری ضرر دارد؟ پاسخ به عوامل مختلفی مانند نوع تکنیک درمانی، مرحله بارداری و وضعیت سلامت مادر بستگی دارد. 

به‌عنوان مثال استفاده نادرست از تحریک الکتریکی یا فشار زیاد در زمان ماساژ خطراتی برای جنین یا مادر ایجاد می‌کند. بر همین اساس بررسی علمی هر یک از روش‌های فیزیوتراپی و تطبیق آن با شرایط فردی، پیش‌نیاز اصلی برای بهره‌مندی ایمن از این روش درمانی در دوران بارداری است. در ادامه  به بررسی عوارض فیزیوتراپی در بارداری می‌پردازیم.

ایجاد انقباضات رحمی زودرس

یکی از نگرانی‌های جدی درباره عوارض فیزیوتراپی در بارداری، احتمال تحریک انقباضات رحمی است. در برخی موارد تکنیک‌هایی مانند ماساژ عمیق نواحی پایینی کمر یا شکم و استفاده از تحریک الکتریکی در نواحی حساس شکمی، در زنان دارای سابقه انقباضات زودرس، باعث فعال‌سازی عضلات رحم می‌شود. 

این موضوع به‌ویژه در سه‌ماهه دوم و سوم بارداری اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ زیرا رحم آمادگی بیشتری برای پاسخ‌دهی به تحریکات فیزیکی دارد. بنابراین اگر این سوال برای شما مطرح است که آیا فیزیوتراپی برای بارداری ضرر دارد؟ پاسخ آن در این مورد خاص مثبت است. البته به شرط استفاده نادرست یا انجام آن بدون نظر پزشک!

خطر افت فشار خون وضعیتی

تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی متعدد در بدن بانوان باردار بر سیستم گردش خون و فشار خون تاثیرگذار است. یکی از مهم‌ترین عوارض فیزیوتراپی در بارداری افت فشار خون وضعیتی (Orthostatic Hypotension) می‌باشد که زمانی رخ می‌دهد که مادر از حالت نشسته یا درازکش به حالت ایستاده یا بالعکس تغییر وضعیت می‌دهد. در جلسات فیزیوتراپی مادر مجبور می‌شود در وضعیت‌های مختلف بدنی (مثل درازکش، نشسته یا ایستاده) قرار بگیرد یا حرکات کششی و تمرینات خاصی انجام دهد. جابه‌جایی ناگهانی یا تغییر سریع وضعیت بدن افت فشار خون وضعیتی را به همراه دارد.

علائم افت فشار خون وضعیتی در جلسات فیزیوتراپی شامل موارد زیر هستند:

• سرگیجه یا احساس سبکی سر
• تاری دید یا دیدن لکه‌های نورانی
• حالت تهوع و احساس ضعف عمومی
• عرق سرد
• غش کردن در موارد شدیدتر

تحریک بیش ‌از حد عضلات کف لگن؛ آیا این عارضه ضرر دارد؟

عضلات کف لگن مجموعه‌ای از عضلات مهم هستند که در حمایت از ارگان‌های داخلی لگن (مانند مثانه، رحم و روده‌ها)، کنترل ادرار و مدفوع و همچنین عملکرد جنسی نقش حیاتی دارند. در بسیاری از درمان‌ها به‌ویژه فیزیوتراپی کف لگن، هدف اصلی تقویت یا تنظیم عملکرد این عضلات است؛ اما در برخی موارد تحریک بیش‌ازحد عضلات کف لگن به‌عنوان عارضه‌ای نامطلوب بروز می‌کند.

خطر آسیب به مفاصل به دلیل تغییرات هورمونی

نمی‌توان برای بررسی عوارض فیزیوتراپی در بارداری به آسیب‌های مفصلی ناشی از تمرینات فیزیوتراپی اشاره‌ای نکرد. مفاصل بدن در حرکت، پایداری و حفظ ساختار استخوانی نقش بسیار مهمی دارند. سلامت مفاصل به عوامل متعددی وابسته بوده که یکی از آن‌ها تغییرات هورمونی در بدن است. این تغییرات به ویژه در زنان بر سلامت مفاصل تاثیرات قابل توجهی دارند و خطر آسیب به مفاصل را افزایش می‌دهند.

بااین‌حال برخی از هورمون‌ها در حفظ سلامت بافت‌های مفصلی و غضروفی نقش مستقیم یا غیر مستقیم دارند. در این بین هورمون‌های جنسی مانند استروژن و پروژسترون از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. در بارداری افزایش هورمون‌هایی مانند ریلکسین به شل شدن رباط‌ها و مفاصل برای آمادگی زایمان منجر می‌شود. این شل شدن رباط‌ها کاهش ثبات مفاصل و افزایش خطر آسیب‌های مفصلی را به دنبال دارد.

افزایش دمای بدن در جلسات فیزیوتراپی حرارتی

در بین پاسخ‌های این سوال که آیا فیزیوتراپی برای بدن ضرر دارد، باید نقش افزایش دمای بدن را نیز در نظر گرفت. فیزیوتراپی حرارتی از روش‌های رایج درمانی است که در آن با استفاده از گرما بافت‌های آسیب‌دیده روند بهبود سریع‌تر و موثرتری را طی می‌کنند. این روش شامل کاربردهای مختلفی مانند مادون قرمز، اولتراسوند، حمام‌های آب گرم، کمپرس‌های گرم و… است. با وجود فواید زیاد این روش، یکی از عوارض شایع و مهم آن افزایش بیش از حد دمای بدن است که عوارض ناخوشایندی را برای بیمار ایجاد می‌کند.

در دوران بارداری، سیستم تنظیم دمای بدن تحت تاثیر قرار می‌گیرد. همچنین شرایط خاص جنین داخل رحم باعث می‌شود که حفظ دمای بدن در محدوده‌ای امن برای رشد و سلامت جنین بسیار مهم باشد. از مهم‌ترین خطرات ناشی از این عارضه می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• خطر هیپرترمی (گرمای بیش از حد بدن) برای جنین: این وضعیت روی رشد جنین تاثیر منفی می‌گذارد و احتمال نقص‌های هنگام تولد (مانند نقص لوله عصبی) را افزایش می‌دهد
• اثر روی سیستم گردش خون مادر و جفت: افزایش دمای بدن باعث افزایش جریان خون پوستی و کاهش نسبی جریان خون به اندام‌های داخلی از جمله رحم و جفت می‌شود. این کاهش خون‌رسانی به جفت انتقال اکسیژن و مواد غذایی به جنین را مختل می‌کند
• خطر افت فشار خون وضعیتی و سرگیجه در مادر باردار: در بارداری افت فشار خون وضعیتی شدیدتر است و باعث سرگیجه، ضعف، یا حتی غش می‌شود که خطر سقوط یا آسیب برای مادر و جنین را بالا می‌برد
• تاثیر روی انقباضات رحمی: افزایش دمای بدن باعث تحریک انقباضات زودرس رحمی شده که به بروز دردهای زایمانی زودرس یا حتی سقط جنین منجر می‌شود

زنان بارداری که نباید فیزیوتراپی در بارداری را انجام دهند!

هر چند فیزیوتراپی در دوران بارداری بسیار مفید و کمک‌کننده است؛ اما برخی شرایط خاص پزشکی و وضعیت‌های بارداری وجود دارند که انجام فیزیوتراپی با خطرات فیزیوتراپی در بارداری همراه است و برای مادر و جنین خطرناک می‌باشد. در این موارد باید از انجام فیزیوتراپی خودداری کنید یا حداقل درمان زیر نظر دقیق پزشک متخصص و فیزیوتراپیست باتجربه انجام شود.

گروه‌های زیر در زمان بارداری نباید فیزیوتراپی انجام دهند:

• زنانی که سابقه زایمان زودرس یا انقباضات رحمی مکرر دارند
• افرادی که دچار خونریزی فعال یا ترشحات غیرطبیعی واژینال هستند
• مادرانی با بارداری‌های چندقلویی پرخطر که به مراقبت‌های ویژه نیاز دارند
• زنان مبتلا به مشکلات جفت مانند جفت سرراهی که با فشار یا تحریک بدتر می‌شود
• افرادی که دچار فشار خون بالا یا پره‌اکلامپسی (مسمومیت بارداری) هستند
• بیماران با بیماری‌های قلبی یا ریوی پیشرفته که تحمل فشارهای درمانی را ندارند
• افرادی که شرایط پزشکی خاصی دارند که فیزیوتراپی باعث تشدید آن‌ها می‌شود

موارد منع فیزیوتراپی در بارداری

برای این که بدانید آیا فیزیوتراپی برای بارداری ضرر دارد یا خیر، باید با موارد منع این درمان در زمان بارداری آشنا باشید. در برخی موقعیت‌ها فیزیوتراپی برای زن باردار خطر دارد و باعث بروز مشکلات جدی می‌شود؛ بنابراین شناسایی موارد منع اهمیت بالایی پیدا می‌کند.

در موارد زیر فیزیوتراپی باید با احتیاط بسیار بالا انجام شود:

• وجود جفت سرراهی (پلاسنتا پرویا): جایی که جفت به طور غیر طبیعی پایین قرار گرفته و هرگونه تحریک یا فشار به خونریزی شدید منجر می‌شود
• نارسایی دهانه رحم: زمانی که دهانه رحم به صورت غیر طبیعی ضعیف است و احتمال باز شدن زودرس آن وجود دارد
• خونریزی واژینال در سه‌ماهه دوم یا سوم بارداری: هر نوع خونریزی در این دوره نشانه خطر بالقوه است که انجام فیزیوتراپی را ممنوع می‌کند
• پارگی زودرس کیسه آب: ترکیدن زودهنگام کیسه آب به مراقبت ویژه نیاز دارد و تحریک‌های فیزیکی عواقب جبران‌ناپذیری دارد
• سابقه یا ریسک بالای زایمان زودرس: در این موارد حتی فشارهای خفیف فیزیوتراپی انقباضات رحمی را تحریک می‌کند
• بیماری‌های قلبی یا ریوی شدید: مادرانی که از مشکلات جدی قلبی یا ریوی رنج می‌برند، نباید تحت درمان‌هایی قرار بگیرند که فشار فیزیکی یا حرارتی روی بدن ایجاد می‌کند
• پره‌اکلامپسی: وضعیتی پیچیده در بارداری است که باعث فشار خون بسیار بالا و خطرناک می‌شود و هرگونه تحریک فیزیکی وضعیت را وخیم‌تر می‌کند
• کم‌خونی شدید: کاهش چشمگیر سطح هموگلوبین که توان تحمل فشارهای فیزیوتراپی را کاهش می‌دهد و باعث ضعف و خستگی شدید می‌شود

چه زمانی باید جلسات فیزیوتراپی در بارداری را متوقف کرد؟

بااین‌که جلسات فیزیوتراپی با هدف کاهش درد، بهبود وضعیت حرکتی و افزایش راحتی مادر انجام می‌شود، اما در برخی شرایط خاص عوارض فیزیوتراپی در بارداری کاملا مشخص است. در چنین شرایطی باید این جلسات به‌سرعت متوقف شوند؛ زیرا ادامه درمان به سلامت جنین و مادر آسیب می‌رساند. در واقع شناخت موقعیت‌هایی که فیزیوتراپی در بارداری خطر دارد برای پیشگیری از عوارض ناخواسته و حفظ سلامت مادر و جنین ضروری است.

با مشاهده علائم زیر باید جلسات فیزیوتراپی به‌سرعت متوقف شوند:

• شروع یا تشدید خونریزی واژینال در هر مرحله‌ای از بارداری
• احساس درد شدید یا ناگهانی در ناحیه شکم یا لگن
• بروز انقباضات رحمی منظم و دردناک
• سرگیجه، ضعف شدید یا افت فشار خون ناگهانی در حین یا بعد از فیزیوتراپی
• افزایش ناگهانی دمای بدن یا تب
• احساس ضعف شدید یا تنگی نفس
• مشاهده تورم شدید در دست‌ها، پاها یا صورت
• احساس بی‌حسی یا گزگز در نواحی مختلف بدن
• بروز علائم غیر عادی در جنین مانند کاهش حرکات جنینی
• هرگونه علامت جدید یا غیر منتظره 

سوالات متداول درباره عوارض فیزیوتراپی در بارداری

جمع‌بندی

با در نظر گرفتن جوانب ایمنی و انجام درمان زیر نظر متخصص، فیزیوتراپی یکی از موثرترین روش‌های غیر دارویی برای کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی زنان باردار است. پس اگر این سوال در ذهن شما است که آیا فیزیوتراپی برای بارداری ضرر دارد؟ پاسخ این است: متناسب با شرایط فردی، نوع درمان و تخصص درمانگر، این روش می‌تواند هم مفید و هم خطرناک باشد.

ما در کلینیک تخصصی دنیز به عنوان بهترین فیزیوتراپی در قزوین با بررسی شرایط کامل بانوان باردار، ایمن‌ترین تکنیک‌های درمانی را برای کاهش درد ارائه می‌دهیم. شما می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر، شناخت راهکارهای درمانی و اخذ نوبت، از طریق سایت ما با کارشناسان در ارتباط باشید.