اگر رشد کودکان و نوجوانان به‌دلیل آسیب‌دیدگی یا بیماریهای مختلف با اختلال مواجه شود، آن‌ها مانند سایر کودکان شرایط ایدئالی برای فعالیت‌های حرکتی مانند سایر کودکان نخواهند داشت برای رفع چنین مشکلاتی باید از فیزیوتراپی کودکان کمک گرفت. توجه داشته باشید که نیازهای توانبخشی کودکان کاملاً با بزرگسالان متفاوت است و نیروهای متخصص بسیاری در این زمینه فعالیت می‌کنند تا بتوانند با رفع ناهنجاریهای حرکتی در سنین پایین به کودکان کمک کنند تا در کنار همسالان خود به تفریح، بازی و فعالیت‌های بدنی بپردازند.
متاسفانه حتی با پیشرفت علمی پزشکی و با وجود غربالگری‌های پیش‌از زایمان، فلج مغزی در کودکان رو به شیوع است و حدود ۲ تا ۴ کودک از هر ۱۰۰۰ کودک متولدشده، مبتلا به این ناهنجاری می‌شوند و واضح است که پیشرفت فرایند درمانی در جلسات فیزیوتراپی کودکان چقدر اهمیت دارد. با ما همراه باشید تا در ارتباط با روند درمان و توانبخشی به کودکان آسیب‌دیده اطلاعات کاملی به شما بدهیم.
دلایل نیاز به فیزیوتراپی در کودکان
فیزیوتراپی برای بچه‌ها به‌دلایل مختلفی انجام می‌شود و هر یک از این علل ممکن است از بدو تولد یا در طول دوران کودکی اتفاق بیفتند. اصلی‌ترین علل نیاز کودکان به فیزیوتراپی عبارت است از:
مشکلات حرکتی و اختلالات رشد
فیزیوتراپی میتواند در رفع مشکلات ارتوپدی کودکان مانند اختلالات حرکتی، اسکلتی و ناهنجاریهای ستون فقرات موثر باشد. فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند با استفاده از تکنیکهای مختلف بر روی روند درمان و بهبودی کودکان مبتلا به طیف وسیعی از بیماریهای حرکتی و اسکلتی از جمله فلج مغزی، اسکولیوز و دیسپلازی رشدی لگن کمک کنند. که فیزیوتراپی لگن و… در این زمینه میتواند به کودکان کمک کند.
در این پروسه، مهم‌ترین هدف فیزیوتراپ در درمان کودکان مبتلا به مشکلات حرکتی رفع درد، بهبود تحرک و افزایش توان بدنی و قدرت انعطاف‌پذیری آن‌ها است و در این مسیر از تمرینات حرفه‌ای، گرما و سرمادرمانی، تحریک الکتریکی و … استفاده کنند.
برای مثال، کودکانی که مبتلا به اسکولیوز هستند باید از درمان‌های مبتنی بر فیزیوتراپی برای بهبود وضعیت بدن، کاهش درد و التهاب و جلوگیری از پیشرفت انحنا استفاده کنند و در این مسیر تمریناتی برای بهبود توان عضلات حمایت‌کننده مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
همچنین کودکانی که مبتلا به مشکل فلج مغزی هستند از فیزیوتراپی به‌منظور افزایش توان عضلات، هماهنگی میان عصب و عضله و بهبود وضعیت تعادل استفاده خواهند کرد. در این مسیر، تمرینات کششی، بازی‌درمانی، استفاده از بریس و آتل و … به‌کمک روند درمان آن‌ها خواهد آمد.
در کودکان مبتلا دیسپلازی رشدی لگن نیز از تکنیکهای فیزیوتراپی به‌منظور بازیابی توان انجام حرکت طبیعی هیپ توسط کودک و تقویت عضلات و ماهیچه‌های اطراف مفصل ران و همچنین تمرین‌های کششی برای بهبود انعطاف و دامنه حرکتی کودک استفاده می‌شود.
واضح است که روش‌های فیزیوتراپی به کودکان در زمینه بازیابی دامنه حرکتی کامل و افزایش هماهنگی میان عصب و عضلات کمک خواهد کرد و به‌این‌ترتیب، کودک آماده تحرک طبیعی و روزانه خود خواهد شد. همچنین کودکانی که مبتلا به مشکلات ارتوپدی‌اند، عموماً درد، التهاب، ناراحتی و سفتی مفاصل و عضلات را تجربه می‌کنند و یقیناً تکنیکهای مختلف فیزیوتراپی مانند تکنیکهای دستی و الکتریکی در کاهش درد آن‌ها موثر خواهد بود. علاوه‌براین، توجه‌نکردن به درمان مشکلات ارتوپدی منجر به بروز عوارضی مانند اسکولیوز و بیماریهای دیگر می‌شود و به‌این‌ترتیب، درمان فیزیوتراپی از عودکردن مجدد بیماری و بروز مشکلات جدید جلوگیری میکند.
تاثیرات فیزیوتراپی بر کیفیت زندگی کودکان
دیگر دلیل نیاز کودکان به فیزیوتراپی را باید تاثیرات روانشناختی و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها دانست. بازی‌درمانی و حتی شرکت در تمرینات گروهی یقیناً با افزایش اعتمادبه‌نفس کودکان و یادگیری هر چه بهتر روابط اجتماعی همراه خواهد بود و این یعنی پس‌از پایان درمان کودک میتواند تعاملات اجتماعی بیشتر و بهتری داشته باشد.
روش‌ها و تکنیکهای فیزیوتراپی
فیزیوتراپی و توانبخشی کودکان با تکنیک‌ها و روش‌های ویژه‌ای انجام می‌شود و مهم‌ترین این تکنیک‌ها عبارت‌اند از:
فیزیوتراپی دستی
منوال‌تراپی یا فیزیوتراپی دستی و فیزیوتراپی شانه به مجموعه‌ای از تکنیک‌ها گفته می‌شود که درمانگر به‌منظور کاهش درد و التهاب، تقویت عضلات، افزایش دامنه حرکتی و بهبود قابلیت انعطاف رباط‌ها، تاندون‌ها و مفاصل روی بدن بیمار انجام می‌دهد و البته ممکن است این تکنیک‌ها برای همه کودکان مناسب نباشد. در حقیقت، فیزیوتراپ با توجه به وضعیت کودک و تخصص و تجربه خود تکنیکهای مختلفی را پیاده میکند و این کار باید در مراکز درمانی انجام شود.
تمرینات حرکتی
به‌جز تکنیکهای دستی، تمرینات حرکتی نیز می‌توانند نقش اساسی در بهبود ناهنجاریهای کودک داشته باشد و تفاوت آن با تکنیکهای دستی این است که در پروسه تمرین‌درمانی کودک نقش اصلی را ایفا میکند و تمرکزش بر روی تقویت عضلات و افزایش دامنه حرکتی بیمار است. عموماً تمرین‌ها طوری طراحی می‌شوند که کودک به انجام آن‌ها اشتیاق نشان دهد و همکاری کافی را داشته باشد. همچنین این تمرین‌ها هم در مرکز درمانی زیر نظر فیزیوتراپ و هم در خانه زیر نظر والدین انجام شود تا بهترین نتیجه را داشته باشد.
تکنیکهای بازی درمانی
بازی‌درمانی جذاب‌ترین مرحله درمان فیزیوتراپی برای کودک است. کودکانی که دچار مشکلات و ناهنجاری هستند خصوصا کودکان ناتوان فلج مغزی باید در شرایطی قرار بگیرند که بتوانند در ورزش‌ها و بازی‌های کودکانه همراه هم‌سن و سالانشان باشند و بدیهی است که تمامی فعالیت‌های فیزیکی بخش مهمی از سلامتی کودک را دربرمی‌گیرند. در جلسات فیزیوتراپی کودکان، کاردرمان‌ها استفاده از بازی‌های آموزشی و فعالیت‌های تفریحی را در صدر برنامه‌های خود قرار می‌دهند تا میزان اثربخشی فیزیوتراپی و بهبود ناهنجاری‌ها را افزایش دهند.
تجربه ثابت کرده است کودکانی که مشکلات ارتوپدی دارند یا مبتلا به فلج مغزی هستند با بازی‌درمانب می‌توانند وارد دنیای هیجان‌انگیز کودکانه شوند و احساس نکنند که از هم‌سن‌و‌سالان خود دور افتاده‌اند. خصوصاً که این بازی‌ها طوری طراحی می‌شوند که وضعیت عملکردی عصبی و ماهیجه‌ای را بهبود می‌بخشند.
الکتروتراپی
الکتروتراپی به‌عنوان مهم‌ترین و البته اولین بخش از درمان مشکلات و ناهنجاریهای کودکان محسوب می‌شوند. این روش درمانی مبتنی بر جریان‌های الکتریکی با هدف کاهش درد، افزایش دامنه حرکتی و تقویت توان عضلانی به‌کمک دستگاه‌های مختلف با تحریکات الکتریکی بر روی عضله یا عصب آسیب‌دیده انجام خواهد شد. اولتراسوند، تنس، لیزر، مادون قرمز و دیاترمی بخشی از دستگاه‌هایی هستند که هرکدام در روند بهبود وضعیت کودک نقش خاصی را ایفا می‌کنند.
نقش خانواده در فیزیوتراپی کودکان و نوجوانان
خانواده‌ها در پروسه فیزیوتراپی کودکان نقش اساسی دارند و بدون حمایت و حضور آن‌ها این پروسه با موفقیت به سرانجام نمی‌رسد. نقش خانواده‌ها در روند فیزیوتراپی را از دو جهت میتوان بررسی کرد:
حمایت خانواده
حضور و حمایت خانواده در جلسات درمانی نقش اساسی در تسریع روند بهبودی کودک خواهد داشت؛ چراکه با ایجاد هاله امن و آرامش در جلسات درمانی، کودک همکاری بیشتری با درمانگر خود میکند و با امید و تلاش بیشتر منتظر پایان روند درمان خود می‌ماند.
آموزش خانواده‌ها
والدین با حضورشان در جلسات درمانی دائما وضعیت کودک را تحت نظر می‌گیرند و به‌این‌ترتیب کوچک‌ترین تغییری را به فیزیوتراپ اطلاع می‌دهند. همچنین آن‌ها با مشاهده روند درمان و یادگیری تمرینات می‌توانند زمانی که در خانه هستند نیز روند تمرین‌درمانی را ادامه دهند تا پروسه بهبود سرعت بگیرد.
مواردی که در انتخاب فیزیوتراپیست باید درنظر گرفت
انتخاب فیزیوتراپیست خوب نقش زیادی در روند درمان کودک خواهد داشت و به نوعی یک فاکتور اثرگذار و مهم محسوب می‌شود. مهم‌ترین مواردی که باید در انتخاب فیزیوتراپیست مدنظر داشته باشید عبارت است از:
تجربه و تخصص
مهم‌ترین فاکتوری که در انتخاب فیزیوتراپیست باید مد نظر داشته باشید تجربه و تخصص او است. کار با کودکان بسیار سخت‌تر از بزرگسالان است؛ چراکه راحت اعتماد نمی‌کنند و عموماً در جلسات اول همکاری لازم را ندارند. در چنین شرایطی تنها درمانگران باتجربه هستند که با اتکا به دانش، تخصص و تجربیات خود می‌توانند فضایی امن را از لحاظ ذهنی و فیزیکی برای کودک به وجود بیاورند تا کودک همکاری لازم در روند درمان را داشته باشد.
همچنین روزبه‌روز علم فیزیوتراپی در حال پیشرفت است و پزشکانی که دائما به‌دنبال مطالعه و افزایش دامنه اطلاعات خود هستند متناسب با علم روز پیش می‌روند و این مسئله قطعاً در کیفیت روند درمان فیزیوتراپی برای نوجوانان و کودکان اثرگذار خواهد بود.
محیط درمانی
بزرگسالان عموماً راحت‌تر با شرایط کنار می‌آیند؛ اما کودکان پروسه طولانی‌تری را برای اعتماد به درمانگر خود طی می‌کنند و حتی گاهی تا آخرین جلسه نیز درمانگر نمی‌تواند ارتباط مفیدی با کودک برقرار کند. بخش مهمی از شکل‌گیری صحیح این ارتباط به محیط درمانی بازمی‌گردد و واضح است که این مسئله باید یک فاکتور اساسی در انتخاب فیزیوتراپیست باشد. سعی کنید حتماً براساس تجربیات دیگران سراغ مراکز و درمانگرهایی بروید که یک محیط ایمن، آرام و دوستانه را برای کودکتان فراهم کنند.
سوالات متداول
فیزیوتراپی کودکان چه فوایدی دارد؟
طرح درمان فیزیوتراپی با توجه به مشکل بیمار و شدت ناهنجاری تعیین می‌شود و عموماً در دوره‌های درمانی مختلف فیزیوتراپی کودکان میتواند فواید زیر را داشته باشد:
اصلاح وضعیت بدنی کودک؛
بازیابی توان و دامنه حرکتی؛
افزایش توان عضلانی؛
فیزیوتراپی کودکان چه مشکلاتی را برطرف میکند؟
تکنیکهای مختلف فیزیوتراپی کودکان میتواند باعث برطرفکردن مشکلات و ناهنجاریهای بسیاری از جمله موارد زیر شود:
مشکلات حرکتی و اختلالات ارتوپدی؛
تاخیر در رشد بیماران مبتلا به بیماریهای نورولوژیک مانند فلج مغزی؛
فیزیوتراپی کودکان چقدر طول می‌کشد؟
طول درمان هر بیمار با توجه به سن، نوع ناهنجاری و شدت آن تعیین می‌شود و میتواند به‌طور میانگین بین ۱۰ تا ۳۰ جلسه متغیر باشد. توجه داشته باشید که برخی ناهنجاریهای حرکتی ناشی از بیماری‌هایی مانند فلج مغزی نیاز به طول درمان بیشتر و کاردرمانی حرفه‌ای‌تری دارند و بدیهی است که تعداد جلسات برای این بیماران نسبت به کودکانی که دچار آسیب‌های ورزشی شده‌اند، بیشتر باشد.
چطور میتوان متوجه نیاز کودک به فیزیوتراپی شد؟
ناهنجاری در کودکان میتواند انواع مختلف ارتوپدی، حرکتی، تنفسی، ژنتیکی، عصبی عضلانی و … داشته باشد. بر هر والدی واجب است با مشاهده اولین نشانههای غیرعادی به پزشک متخصص مراجعه کند تا در صورت نیاز به فیزیوتراپیست ارجاع داده شود.
نتیجه‌گیری:
فیزیوتراپی کودکان یک ابزار حیاتی برای بهبود و توانبخشی کودکانی است که به دلیل آسیب‌دیدگی یا بیماریهای حرکتی دچار اختلال در رشد هستند. با توجه به تفاوت‌های اساسی نیازهای توانبخشی کودکان نسبت به بزرگسالان، حضور نیروهای متخصص در این زمینه میتواند به رفع ناهنجاریهای حرکتی در سنین پایین کمک کند. از جمله مواردی که نیاز به فیزیوتراپی ویژه دارد، شیوع فلج مغزی در کودکان است که با تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر، میتوان به بهبود کیفیت زندگی و مشارکت فعال‌تر آن‌ها در فعالیت‌های روزمره کمک کرد. جلسات منظم فیزیوتراپی میتواند به کودکان آسیب‌دیده فرصت دهد تا همانند همسالان خود از دوران کودکی لذت ببرند و به‌طور کامل در فعالیت‌های اجتماعی و حرکتی شرکت کنند.
